dil aileleri listesi ne demek?

[[Dosya:Languages world map.svg|küçükresim|550px|* Afro-Asyatik diller

• Buyeo

• Altay dilleri

• Hint–Avrupa Dil Ailesi

• Çin-Tibet dilleri

]]

Dil ailesi, birbiriyle aynı kökten gelen akraba dil topluluğuna verilen ad. Yani aynı dil ailesine mensup dillerin, aynı kökenden, belki de aynı ilkel dilden türediği kabul edilir. Çoğu dilin yazılı tarihi çok kısa olduğu için, çok az dilin kesin kökeni bilinmektedir. Dil ailelerinin belirlenmesi, uzun bilimsel çalışmalar sonucunda mümkün olmuştur.

Dil aileleri ağaç şeması olarak gösterildikleri için kendilerine dil ağacı da denir. Bu sebeple alt bölümlerine de dil kolları denir. Bazı diller bulundukları aile içindeki bir alt grubun tek temsilcisi olarak soyutlanmış olabilirler. Örneğin Yunanca, Hint-Avrupa Dil Ailesi içerisinde soyutlanmış bir dildir. Bazı dillerin ise bilinen hiçbir yaşayan akrabası bulunmamaktadır ve bu yüzden bütün dünya dilleri içinde soyutlanmışlardır. Örneğin Baskça tamamen soyutlanmış bir dildir.

Büyük dil aileleri

Dil sayısına göre

Ethnologue 22 (2019), dünyada bilinen 7.111 dilin en az %1'ini içeren aşağıdaki ailelerin listesi:

1. Nijer-Kongo (1.542 dil) (% 21.7)
2. Avustronezya (1.257 dil) (% 17.7)
3. Trans–Yeni Gine (482 dil) (% 6,8)
4. Çin-Tibet (455 dil) (% 6,4)
5. Hint-Avrupa (448 dil) (% 6,3)
6. Avustralya [şüpheli] (381 dil) (% 5,4)
7. Afro-Asya (377 dil) (% 5,3)
8. Nil-Sahra [şüpheli] (206 dil) (% 2,9)
9. Oto-Mange (178 dil) (% 2,5)
10. Avustroasya (167 dil) (% 2.3)
11. Tay–Kaday (91 dil) (% 1.3)
12. Dravid (86 dil) (% 1,2)
13. Tupi (76 dil) (% 1,1)

Glottolog 4.0 (2019), 8494 dil arasında en büyük aileler olarak aşağıdakileri listeler:

1. Atlantik-Kongo (1.432 dil)
2. Avustronezya (1.275 dil)
3. Hint-Avrupa (588 dil)
4. Çin-Tibet (494 dil)
5. Afro-Asya (373 dil)
6. Nükleer Trans-Yeni Gine (314 dil)
7. Pama–Nyungan (248 dil)
8. Oto-Mange (180 dil)
9. Avustroasya (159 dil)
10. Tay–Kaday (94 dil)
11. Dravid (81 dil)
12. Aravak (78 dil)
13. Mande (75 dil)
14. Tupi (71 dil)

Dil sayıları, neye göre diyalekt olarak kabul edildiğine bağlı olarak önemli ölçüde değişebilir; örneğin Lyle Campbell Oto-Mange'ye ait saadece 27 tane dilin olduğunu belirtmekte, Ethnologue ve Glottolog'da ailede hangi dillerin yer aldığı konusunda aynı fikirde değiller.

Başlıca dil grupları

1. Tek heceli: Kelimeler tek hecelidir. Yapım ve çekim ekleri yoktur. Kelimeler cümledeki kullanım yerlerine göre anlam kazanırlar. Çince bu grupta yer almaktadır.
2. Eklemeli (bitişken): Kelimelerin kökleri değişmez. Kullanımda kelimeye getirilen ekler, kelimelerin anlamlarını ve görevlerini belirler. Türkçe, Moğolca, Macarca bu grupta yer alırlar.
3. Çekimli (bükümlü): Kelimeler kullanımda değişikliklere uğrar.
4. Ön-ek, iç-ek, son-ek kavramları vardır. Bazılarında ünsüzler değişmez, ünlüler değiştirilerek yeni kelimeler yapılır. Yani kökler ünsüzlerden ibarettir. Arapça, Farsça, İngilizce, Hintçe bu grupta yer almaktadır.

Algonkin dilleri

1. Karaayakça, Şayence, Meskvakice, Mikmak, Krice, Arapahoca, Atsinaca, Şavnice

Bu ailedeki dillerde köken birliği az, yapı birliği çoktur. Bu dil ailesinde tüm diller eklemeli dillerdir. Bu dil ailesinde ünlü uyumu ortak özellik taşımaktadır.

Moğol dilleri

Moğolca (Khalka), Buryatça, Kalmukça.

Avustroasya dilleri

1. Kmerce
2. Mon dili
3. Viet dilleri: Vietnamca
4. Munda dilleri: Mundari, Santali, Go, Korkuca

Avustronezya dilleri

1. Malaya-Polinezya dilleri
   1. Filipin dilleri: Ilokano, Sebuanca, Varayca, Filipince (Tagalogca), Tausugca
   2. Malaya-Sumbavan dilleri (tartışmalı)
      1. Malayan dilleri: Malayca (Malezyaca, Endonezce)
      2. Sundaca
      3. Balice
   3. Cavaca
   4. Makassarca
   5. Tetum
   6. Malgaşça
   7. Çamorro
   8. Okyanusya dilleri
      1. Fijice
      2. Mikronezya dilleri: Nauruca, Kiribatice
      3. Polinezya dilleri: Maori, Havaice, Tahitice, Samoaca, Tongaca, Rapa Nui
2. Formoza dilleri

Aymara dilleri

1. Aymaraca

Çin-Tibet dilleri

Asya'daki en büyük dil ailesidir.

1. Sinik (Çin) dilleri: Mandarin, Wu lehçesi, Fucien (Min) lehçesi, Amoy lehçesi, Kantonca, Hakka lehçesi
2. Tibet-Birman dilleri:
   1. Tibet Grubu: Tibetçe, Dzongka.
   2. Birman Grubu: Birmanca, Lolo, Moso, Şan, Karence.

Tay-Kaday dilleri

Tayca, Karatay, Laoca, Çuang,

1. Miao-Yao Grubu: Miao dili, Yao dili.

Dene-Yenisey dilleri (kesin değil)

1. Na-Dene dilleri
   1. Tlingitçe
   2. Eyak-Atabask dilleri:
      1. Eyakça
      2. Atabask dilleri:Ahtnaca, Denağinaca, Değinakça, Holikaçukça, Koyukonca, Kuskokvimce, Aşağı Tananaca, Tanakrosça, Yukarı Tananaca, Kuzey Tuçoncası, Güney Tuçoncası, Guçince, Hanca, Tagişçe, Tahltanca, Kaskaca, Danezaca, Sekanice, Denetaca, Satuca, Tlınçonca, Denesulinece, Tsetsautça, Tsutinaca, Nadoten-Vetsuvetence, Dakelce, Çilkotince, Nikolaca, Hupaca, Ova Apaçicesi, Hikarilaca, Lipanca, Meskalero-Çirikavaca, Batı Apaçicesi, Navahoca
2. Yenisey dilleri: Ketçe, Yuğca, Kotça, Asanca, Arince, Pumpokolca

Dravid dilleri

Brahui, Gondi, Kannada, Malayalam, Tamilce, Telugu

Eskimo-Aleut dilleri

1. Aleut dilleri: Aleutça
2. Eskimo dilleri:
   1. Yupik dilleri: Sibirya Yupikçesi, Yupikçe, Çupikçe, Nunivak Çupikçesi, Supikçe
   2. İnuit dilleri: İnyupikçe, Batı Kanada İnuitçesi, Doğu Kanada İnuitçesi,Grönland İnuitçesi (Grönlandca)

Ge dilleri

Kaingan

Afro-Asyatik, Afrasya veya eski adıyla Hami-Sami dilleri

1. Berber dilleri: Zenet, Kabiliya, Şloh, Şavya, Tuareg (Tamaşek)
2. Çad dili: Hausaca
3. Kuşitik diller: Somalice, Afarca, Bece, Odoma, Sidamo
4. Mısır dilleri: Eski Mısır dili, Kıptî dili.
5. Sami dilleri: Arapça, İbranice, Aramice, Habeşçe (Amhara), Tigrece, Tigrina – ölü diller olan Akadca, Babilce, Asurca, Süryanice.

Hint-Avrupa dilleri

1. Anadolu dilleri: Hitit dili, Lidya dili, Likya dili, Luvi dili (Bu diller artık kullanılmayan ölü dillerdir.)
2. Arnavut dilleri: Arnavutça, Geg.
3. Baltık-Slav dilleri
   1. Slav dilleri
      1. Doğu Slav dilleri: Rusça, Ukraynaca, Beyaz Rusça
      2. Batı Slav dilleri: Lehçe, Slovakça, Çekçe.
      3. Güney Slav dilleri: Sırpça, Hırvatça, Boşnakça, Bulgarca, Makedonca, Slovence
   2. Baltık dilleri: Prusça (ölü), Litvanyaca, Letonca.
4. Cermen dilleri:
   1. Batı Cermen grubu: İngilizce, Almanca, Yidiş, Felemenkçe, Afrikaans, Flamanca, Frizce, Lüksemburgca.
   2. Kuzey Cermen grubu: İsveççe, Norveççe, Danca, İzlandaca, Faroece
   3. Doğu Cermen grubu: Gotça
5. Ermenice: Doğu Ermenicesi, Batı Ermenicesi.
6. Helenik diller: Yunanca
7. Hint–İran dilleri
   1. Hint-Aryan dilleri: Sanskritçe, Bengalce, Paştu, Çingenece, Hindustânî (Hintçe, Urduca), Nepalce, Gucaratça, Racastanca, Biharca, Paharca, Konkani, Oriya, Seylanca, Assamca, Keşmirce, Sindce, Pencapça.
   2. İrani diller: Farsça, Kürtçe, İskitçe, Osetçe, Zazaca, Beluçça, Mazenderanca, Gilanca.
8. İtalik diller
   1. Romen dilleri: Fransızca, İspanyolca, İtalyanca, Portekizce, Galiçya dili, Rumence, Katalanca, Provensal, Ladino, Romanşça. (Bu kolun çıkış dili, Latincedir.)
9. Kelt dilleri: Bretonca, Galce, İrlandaca, İskoç dili, Kernevekçe (Birleşik Krallık 'nin Cornwall bölgesinde).
10. Tohar dilleri

Hivaro dilleri

Hivaro

Hmong-Mien dilleri

1. Hmong dilleri

<!-- -->

1. Mien dilleri

İrokua dilleri

Mohawk, Çerokice, Kayuga, Seneka, Onandayga

İzole diller

• Avrupa: Baskça
• Asya: Bruşaski, Aynuca
• Amerika: Haydaca, Zunice

Kafkas dilleri (bölgesel grup)

Kuzey Kafkas dilleri (bölgesel grup)

1. Dağıstan dilleri: Avarca, Dargice, Lakça, Tabasaranca, Lezgice, Agulca, Rutulca, Tsahurca.
2. Kuzeybatı Kafkas dilleri: Abhazca, Abazaca, Ubıhça, Çerkesçe (Bu diller de kendi içlerinde çeşitli lehçelere ayrılırlar)
3. Nah dilleri: Çeçence, İnguşça, Batsça

Güney Kafkas dilleri (genetik grup)

Gürcüce, Lazca, Megrelce, Svanca

Karib dilleri

Aravakça, Garifuna, Karib, Taino

Keçuva dilleri

Keçuva

Khoisan dilleri

Hottentot dilleri, San (Buşman lehçeleri)

Maskoke dilleri

Apalaçian, Çikasovca, Çoktavca, Krikçe

Maya dilleri

Çolca, Çontalca, Hüsnanimce, Kakçikel, Kekçice, Tzeltalca, Tzotzilce, Yukatekçe

Mişe-Zoke dilleri

1. Mişe
2. Zoke

Nijer-Kongo dilleri

1. Dogon dilleri

<!-- -->

1. Atlantik-Kongo dilleri
   1. Delta dilleri: İfifik
   2. Bantu dilleri: Kikongo, Lingala, Kikenya, Svahili, Kirundi, Ruandaca, Fon, Umbundu, Nyanja, Ndebele, Bemba, Şona, Tswana, Zulu, Xhosa, Sotho, Swazi
   3. Nijer dilleri: Volofça, Fulani, Serer, Mandinge, Bambara, Senufo, Eve, Tvi, Yoruba, Ibo, Kpelle, Mande, Mossi, Ga, Aşanti

Nil-Sahra dilleri (tartışmalı)

1. Nil dilleri: Nubyaca, Masai, Karamajong, Şilluk, Nuer, Dinka
2. Sahra dilleri: Songayca, Sara

Oto-Mange dilleri

1. Çinantek dilleri
2. Mazahua, Mazatek, Mikstekçe, Otomi, Pame, Tlapanek, Zapotek

Paleosibirya dilleri (bölgesel grup)

1. Çukçice, İtelmence, Koryakça, Nivihçe

Pama-Nyungan dilleri

Pano-Takana dilleri

Pano dilleri, Takana dilleri

Saliş dilleri

İç Saliş dilleri, Kıyı Saliş dilleri

Siyu dilleri

Apsalokece (Crow), Dakotaca, Lakotaca, Nakotaca, Omahaca

Tay-Kaday dilleri

1. Kaday dilleri: Laçice
2. Tay dilleri: Tayca, Laoca

Trans-Yeni Gine dilleri

Tunguz dilleri

Even, Evenki, Golde, Oroç, Lamut.

Tupi-Guarani dilleri

Guarani, Tupi

Türk dilleri

1. Ogur grubu: Çuvaşça.
2. Kıpçak grubu: Kazakça, Kırgızca, Karakalpakça, Nogayca, Karaçay-Balkarca, Başkurtça, Kumukça, Tatarca .
3. Oğuz grubu: Türkçe, Azerice, Türkmence,Gagavuzca, Salarca, Kaşkayca, Horasanca, Balkan Türkçesi, Osmanlı Türkçesi.
4. Karluk grubu (Çağatay grubu): Özbekçe, Uygurca.
5. Sibirya grubu: Yakutça,Altayca, Tuvaca, Hakasça, Dolganca.
6. NOT: Kırım Tatarcası ve Urumca aslında bir Kıpçak dili olup, Oğuz dillerinden önemli ölçüde etkilenmiştir. Kıpçak ve Oğuz grubu arasında bir dil olarak kabul edilir.

Ural dilleri

1. Fin-Ugor dilleri:
   1. Baltık-Fin dilleri: Fince, Laponca, Estonca, Marice (Çeremişçe), Komice, Karelce.
   2. Ugor dilleri: Macarca, Hantıca, Mansice
2. Samoyet dilleri: Samoyet, Nenetsçe

Uto-Aztek dilleri

Havasu, Hopice, Huiçol, Komançice, Nahuatl, Pima, Papago, Şoşone, Tarahumara, Tepehuan, Ute, Yaki

Yuma-Koçimi dilleri

Koçimi, Yuma dilleri

İşaret dilleri

İşaret dilleri arasındaki ailevi lişki araştırma yetersizliğinden ötürü iyi anlaşılmamıştır. Pek çok işaret dili izole dil olmaktadır (cf. Wittmann 1991).¹ Aşağıda bazı işaret dili aileleri listelenmiştir.

Aile adı	Bölge	Dil sayısı
Fransız işaret dili ailesi	Avrupa, Amerikalar, Frankofon Afrika, Asya'nın bazı bölgeleri	50>
Britanya işaret dili ailesi	Britanya, Avustralya, Yeni Zelanda, Güney Afrika	4-10
Arap işaret dili ailesi	Arap devletlerinin büyük bir kısmı	6-10
Japon işaret dili ailesi	Japonya, Kore, Tayvan	3
Alman işaret dili ailesi	Almanya, Polanya, İsrail	3
İsveç işaret dili ailesi	İsveç, Finlandiya, Portekiz	3

Kaynakça

Literatür

• Türkçe Dil Bilgisi, Tufan Demir s. 22-23

Dış bağlantılar

• Unilang Topluluğu
• İngilizce wikipedia - Language family

Orijinal kaynak: dil aileleri listesi. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩

Kategoriler